Burgerwetenschap, het begon allemaal met vogels

Je hoort ze wel, maar je ziet ze niet. Tenminste, dat gevoel heb ik altijd met vogels. Tijdens mijn wandelingen door de wijk ontvang ik regelmatig een serenade van de vliegende fluiters. Toch kan ik tot mijn frustratie nooit zien van welke vogels deze precies komt. Mijn frustratie wordt zeker niet gedeeld door alle Nederlanders. Het aantal vogelaars in ons land is met een aantal van 75.000 niet te onderschatten. Elk jaar doen ook weer duizenden mensen mee met de Nationale Tuinvogeltelling, het grootste citizen science project in Nederland.

De nationale Tuinvogeltelling wordt elk jaar georganiseerd door de Vogelbescherming en Sovon. Deze momentopname van het aantal en de soorten vogels in je tuin geeft wetenschappers meer inzicht in hoe het gaat met de vogels in ons land. Dit jaar zijn de 3 meest gespotte vogels de Huismus, de Koolmees en de Pimpelmees. Als een echt stadsmeisje ziet mijn top 3 er toch echt iets anders uit. Daarom roep ik op het erepodium de duif, de patatmeeuw en de gans. Ja, dat is een eend, maar dat zijn ook vogels toch? Als ik de twee podia vergelijk, valt me toch op dat mijn selectie net als Rotterdam zelf nauwelijks kleur bevat. De vogels vallen prima binnen het kleurenpalet van alle wolkenkrabbers.

Nu even zonder gekkigheid, wat is de geschiedenis van vogeltellingen.  De allereerste vogeltelling was de Christmas Bird Count in de 19^de eeuw. De inspiratie voor het project kwam voort uit een andere Canadese traditie die tijdens the most wonderful time of the year werd gehouden, namelijk een soort wedstrijdje jagen waarbij het team met de meeste dode dieren had gewonnen. Smakelijk. Frank M. Chapman, een ornitholoog die zich zorgen maakte over de afnemende vogelpopulatie, had duidelijk niet zo veel met het jagen. Want hij stelde een nieuwe traditie voor. Op eerste kerstdag 1900 kwam hij op het idee om mensen tijdens hun kerstvakantie vogels te laten tellen in plaats van te doden. Zo gezegd, zo gedaan. De Christmas Birdcount viert inmiddels zijn 123^ste verjaardag en ook landen als Nederland bleven niet achter. Onze Nationale Tuinvogeltelling opende de eerste editie in 2008. Ondanks de redelijke jonge leeftijd van het project is het een van de populairste gebeurtenissen van het jaar, en dat niet alleen bij vogelaars. In  The Science Citizens Podcast nodigt Sandra de Vries Jelle Abma van de organisatie Sovon uit om toelichting te geven over de populariteit van vogels tellen en de betrouwbaarheid van de data.

Gedurende mijn reis om een citizen scientist te worden gebruik ik The Science Citizens podcast als leidraad. In deze aflevering horen we over de vogeltellingen bij Sovon vanuit het perspectief van Jelle Abma. Bij Sovon coördineert hij de tellingen die worden gedaan door de vrijwilligers.  Jelle Abma omschrijft Nederland als de leider binnen Europa als het aankomt op vogels tellen. De reden hierachter is iets minder spannend. We zijn namelijk een dichtbevolkt land met vrij weinig oppervlakte om in de gaten te houden. Toch zijn de hoeveelheden data die Sovon ontvangt indrukwekkend wat er op duidt dat er toch meer motivatie achter het data verzamelen zit.

Een van de motiverende factoren is dat de vogelaars het belangrijk vinden om de vogelsoorten te beschermen en de populaties in stand te houden. Vaak hebben ze ook al een voorliefde voor de natuur of in het bijzonder voor vogels. Daarnaast is het belangrijk dat de data die wordt verzameld serieus wordt genomen door beleidsmakers en de politiek. Hierdoor weten vrijwilligers dat er echts iets wordt gedaan met hun data en dat ze op die manier een belangrijke bijdrage leveren aan het onderzoek naar vogels in Nederland. Het serieus genomen worden van burgerdata is niet iets vanzelfsprekends, dus hoe krijgt Sovon dat voor elkaar?

Naast hun samenwerking met het gerespecteerde centraal bureau voor statistiek of CBS steekt Sovon veel tijd en aandacht in het trainen van vogelaars. Ondanks dat de meeste vrijwilligers al veel expertise op het gebied hebben, staan ze er altijd voor open om nog meer te leren. Er zijn handleidingen beschikbaar, workshops waar je kan aansluiten en 5 dagen per week is er support via de helpdesk, mail of telefoon. De vogelaars (in opleiding) staan er dus niet alleen voor.

Wat mij het meeste bijblijft na het beluisteren van de aflevering is de passie die vrijwilligers hebben voor het tellen van vogels. Gedurende het hele jaar, regen en zonneschijn, gaan ze op pad. Deze innige samenwerking tussen organisatie en vrijwilliger werd door Jelle Abma mooi samengevat: De vrijwilligers zijn de pilaar in het adviseren van beleidsmakers.

Vogels winnen dus al sinds 1900 onze sympathie. De zorg over hun afnemende populatie startte zelfs een nieuwe kerstraditie die zich ontwikkelde tot een zeer succesvol citizen science project. Het is een mooi voorbeeld van wat één persoon kan bereiken simpelweg door iets te willen doen aan een zorg die ze hebben. Aan de andere kant was zonder mankracht het project nooit uitgegroeid tot wat het nu is. Wees dus niet bang om met anderen je project op te zetten en zie het als een leerproces. Door jezelf te blijven onderwijzen krijg je zelf meer kennis en wordt de verzamelde data betrouwbaarder. Ik zie jullie graag volgende keer op de nieuwe pitstop van mijn reis. Tot dan zal ik langs elke boom omhoog staren in de hoop de vogels ooit toch echt te spotten.